معرفي موزه جانورشناسی کشاورزی "ايران"

"Agricultural Zoology Museum of "IRAN

امروزه موزه هاي تاريخ طبيعي به لحاظ نگهداري ذخاير زيستي هر مرز و بوم و نقش سازنده آنها در گسترش جنبه هاي آموزشي و مطالعات تحقيقاتي از اهميت و جايگاه ويژه اي برخوردار هستند. همزمان با شروع فعاليت آزمايشگاه های تحقيقات جوندگان و پرندگان، سنگ بناي موزه جانورشناسي کشاورزي در نیمه دهه 1330 شمسی گذاشته شد (اولین نمونه مربوط به سال 1336 می باشد). حدود نیم قرن، موزه جانورشناسي عمدتا دربرگيرنده مجموعه هاي جوندگان و پرندگان بود. در سال 1393، کلکسيون هاي کنه ها، عنکبوتها و حلزونها و رابها، همچنین کلکسیون محتویات ریمه پرندگان شکاری نیز به این موزه اضافه شد. کلکسیون های نگه‌داري شده در اين موزه، علاوه بر آن كه نمونه‌هاي ارزشمندي از تنوع زيستي كشور به حساب مي‌آيند، از اهميت بالاي اقتصادي در كشاورزي ايران برخوردار هستند.
نمونه هاي تاکسیدرمی شده پرندگان و پستانداران اين موزه همانند موزه هاي اروپايي داراي کارت مشخصات بوده، نمونه های عنکبوتها، حلزونها و رابها در شیشه نگهداری شده و اسلايدهاي کنه ها هم هر يک داراي برچسب مخصوص خودشان هستند. نمونه هاي موجود در اين موزه داراي کد عمومي ZMP (Zoology Museum of Plant Protection) هستند. نمونه هاي جوندگان با کد Rd (Rodentia)، پستانداران با کد Ma (Mammalia)، پرندگان با کد Av (Aves)، محتویات ریمه پرندگان شکاری با کد Bp (Bird pellet)، کنه ها با کد عمومي Ac (Acarida)، عنکبوتها با کد Ar (Aranea) و حلزونها و رابها با کد Ga (Gastropoda) مشخص شده اند. بانک اطلاعات اين نمونه ها (بجز کنه ها) نیز تکمیل شده است.
برخي از اهداف مهم موزه جانورشناسي کشاورزي:
• تکميل نمونه هاي موزه و تهيه مجموعه اي ارزشمند و پويا در ارتباط با جانورشناسي کشاورزي از نقاط مختلف سرزمين ايران.
• تامين اهداف پژوهشي به منظور شناسايي و مطالعه دامنه انتشار جغرافيايي گونه هاي مفيد و مضر در کشاورزي.
• انتشار مقاله، کتاب و بروشورهاي آموزشي و ترويجي در ارتباط با جانورشناسي کشاورزي.
• تامين اهداف آموزشي به منظور ارتقاي سطح علمي دانش آموزان و دانشجويان.

مجموعه جوندگان و پستانداران

جوندگان بزرگ­ترين راسته پستانداران را تشکيل مي­دهند و از مهم­ترين آفات محيط­هاي کشاورزي و انساني مي­باشند. مجموعه جوندگان از ابتداي تأسیس انستيتو بررسي آفات، يکي از مهم­ترين مجموعه­ هاي موجود در موسسه بوده است که به همراه مجموعه پرندگان، موزه جانورشناسي را تشکيل مي ­دادند. تهيه اين مجموعه مرهون زحمات مرحوم مهندس فيروز تقي­زاده متخصص جوندگان و درعین‌حال مؤسس اين موسسه بوده است. همچنين اميرشاهپور وزيري و فريدون نظري در تکميل اين مجموعه تلاش­هاي زيادي نموده ­اند. با توجه به بررسي‌هاي فونستيك جوندگان و ضرورت نگه‌داري نمونه‌هاي جمع‌آوری‌شده، راسته جوندگان با حدود 442 نمونه و 36 گونه يکي از مهم‌ترين بخش­هاي اين موزه بوده و از كامل‌ترين كلكسيون فون جوندگان كشور به شمار مي‌رود.          قديمي­ترين نمونه جونده از ايران مربوط به 22 آوريل 1962 است. همچنين، 82 نمونه از 25 گونه پستاندار ديگر (که شامل خرگوش­ها و حشره­ خواران نيز مي­باشند)، در اين موزه وجود دارند. قسمت اعظم اين نمونه­ ها از داخل کشور جمع ­آوري شده­اند اما تعدادي از نمونه ­هاي موجود از کشورهاي اروپايي است. مجموعه جوندگان در دو بخش ارائه شده است: نمونه پوست تاکسيدرمي شده جوندگان و نمونه جمجمه جوندگان.

مجموعه پرندگان

راه ­اندازي اين مجموعه مرهون خدمات شايسته مرحوم دکتر ميرابوالفضل مبيني، رئیس اسبق بخش و بنيان­گذار تحقيقات پرندگان در كشاورزي در موسسه است. اين مجموعه و مجموعه جوندگان از اواسط دهه 1330 شمسي سنگ بناي موزه جانورشناسي را تشکيل مي­دادند. در راستاي اهداف موردنظر، کلکسيون پرندگان به وجود آمد و نمونه­ هايي از گونه‌هاي مختلف تهيه شد. از اواسط دهه 1340 و ابتداي دهه 1350 شمسي، با اجراي طرح­هاي جمع‌آوري و بررسي فون پرندگان كشور، كلكسيوني از گونه‌هاي مختلف تهيه شد. قديمي­ترين نمونه ايران مربوط به 18 مي 1956 است. در حال حاضر، حدود 260 نمونه پرندگان تاكسيدرمي شده مربوط به مناطق مختلف كشور، از 122 گونه شناسايي شدند كه يکي از مهم­ترين مجموعه­ هاي شناخته‌شده پرندگان در ايران است.

مجموعه محتويات معده پرندگان

بخش عمده اين مجموعه، مربوط به جمجمه جوندگان و پرندگان استخراج‌شده از ريمه (پلت) پرندگان شکاري بخصوص جغدها است. از ابتداي دهه 1380 شمسي، مجموعه محتويات پلت پرندگان شکاري بخصوص جغدها توسط دکتر ابوالقاسم خالقي­ زاده به اين مجموعه اضافه گرديد که از محتويات ريمه جغدها و پرندگان شکاري استخراج شده­اند. در حال حاضر حدود 470 نمونه از 21 گونه شناسایی‌شده در اين مجموعه وجود دارد و بيش از 1000 نمونه هنوز شناسايي نشده‌اند.

مجموعه کنه­ ها

کنه ­ها از زيررده عنکبوت مانندها Arachnidae از شاخه بندپايان Arthropoda مي­باشند. تعداد اسلايدهاي اين مجموعه بالغ بر 10000 اسلايد است. اين مجموعه شامل نمونه ­هايي در زمينه کنه ­هاي گياهان زراعي و باغي، کنه‌های شکارگر، کنه ­هاي انباري و کنه­هاي لانه جوندگان و پرندگان مي­باشد. نمونه­ هاي کنه موجود عمدتاً توسط مهندس بناياهو خليل ­منش، دکتر خسروشاهي، دکتر پارسي و دکتر دانشور و دکتر فريبا اردشير، مهندس پروانه برادران و دکتر مريم رضائي جمع­آوري شده­اند. در مجموعه کنه­ ها، نمونه کنه­ هاي مفيد و مضر از دو بالاراسته Acariformes و Parasitiformes و راسته ­هاي Mesostigmata، Sarcoptiformes و Trombidiformes مي­باشند.

مجموعه حلزون­ها و راب­ها

آزمايشگاه حلزون­ها و راب­ها فعاليت خود را از اوايل دهه 1340 شمسي توسط مهندس عبدالغفور ميرزايي شروع کرد و با فعاليت­هاي مرحوم مهندس فرنگيس صبري به کار خود ادامه داد. نرم­تنان (Mollusca) بعد از بندپايان (Arthropoda) دومين شاخه بزرگ عالم جانوري هستند که داراي تنوع گسترده­اي مي­باشند. گونه­ هاي مختلف آن آبزي يا خاک­زي هستند. حلزون­ها (Snails) داراي صدف يا پوسته سخت (shell) هستند ولي راب­ها (Slugs) داراي پوسته تحليل ­رفته در زير جبه (mantle) مي­باشند. مجموعه حلزون­ها و راب­ها در سال 1393 با 47 نمونه از 30 گونه حلزون و راب که اکثر آن‌ها توسط دکتر الهام احمدي جمع ­آوري و شناسايي گرديده بود، به‌صورت منجسم در موزه جانورشناسي کشاورزي ايران مورد بهره ­برداري قرار گرفت. در حال حاضر 100 ظرف حاوي 50 گونه از نمونه­ هاي حلزون­ها و راب­ها که از مناطق مختلف کشور جمع ­آوري شده­اند، در اين مجموعه وجود دارند. قديمي­ ترين نمونه اين مجموعه مربوط به 23 سپتامبر 1962 است.

مجموعه عنکبوت­ها

با آغاز فعاليت آزمايشگاه عنکبوت­ها از سال 1376، به ­تدريج مجموعه عنکبوت­ها شکل گرفت. اين مجموعه در سال 1393 به‌صورت منجسم در موزه جانورشناسي کشاورزي کشور مورد بهره ­برداري قرار گرفت. نمونه­ هاي اين مجموعه عمدتاً توسط دکتر فريبا مظفريان و مهندس صحرا قوامي از استان­هاي مختلف کشور جمع ­آوري شده ­اند. در اين مجموعه 134 نمونه از 84 گونه عنکبوت شناسایی‌شده وجود دارد که برخي از نمونه­ ها داراي ميکرويال حاوي علائم نر و ماده بودن آن­ها است. قديمي­ترين نمونه مربوط به 24 ژوئن 1996 مي­باشد. چک‌لیست عنکبوت­هاي نگهداري شده در اين موزه نيز تهيه گرديد. همچنين تعداد زيادي از نمونه­ هاي شناسايي نشده وجود دارند.

غرفه جانورشناسي نمايشگاه موسسه تحقيقات گياه‌پزشکي کشور

غرفه جانورشناسي نمايشگاه موسسه تحقيقات گياه‌پزشکي در سال 1387 همراه به بقيه بخش­هاي موسسه تحقيقات گياه‌پزشکي راه‌اندازی شد. در سال 1389، هم‌زمان با برگزاري کنگره گياه‌پزشکي، موزه جانورشناسي نيز در قالب مجموعه پرندگان و جوندگان به‌طور موقت در کنار نمايشگاه موسسه منتقل شد. علاوه بر نمونه­ هاي نگهداري شده در اين موزه، نمونه­ هايي از علائم خسارت هر يک از گروه­ هاي جانوري، وسايل و ابزارهاي مورداستفاده در نمونه ­برداري­ها و روش­هاي کنترل آن‌ها در کشاورزي در غرفه بخش جانورشناسي موسسه تحقيقات گياه‌پزشکي کشور در معرض نمايش گذاشته شده ­اند.